"Ang aso sa dilim".

--- “Narinig mo na ba kung bakit umiiyak ang aso sa gubat tuwing gabi?” ‘Yan ang unang tanong sa akin ng matanda. Hindi ko siya kilala. Wala ni isa sa baryo ang nagsasabing may gano'ng tao ro’n. Pero sa mismong gabi matapos akong mailigtas—sa gitna ng pagkagulo ko, ng takot, ng mga tanong—lumapit siya. Maliit ang katawan, baluktot ang likod, at ubod ng puti ang mga mata. Pero ang tinig… hindi mo matukoy kung bata o matanda. Walang edad. Parang galing sa mismong lumang panahon. At ako… ako'y walang ibang nasabi kundi, “Opo.” --- Ang Aking Salaysay Gabi ng Disyembre ‘yon. Malamig. Madilim. May inuman kami malapit sa gubat. Isa sa mga barkada ang nag-aya. At andun si Joel… isang lalaking dati kong minahal—pero ngayong gabi, ibang anyo ang nakita ko sa kanya. Lumabas ako para umihi sa may damuhan. Walang ilaw. Tahimik. Sumunod siya. Hinila niya ako. Sinaktan. Sinubukang ibaba. Hindi ako makasigaw. Walang makakarinig. Pero bago pa niya tuluyang magawa ang gusto niya— may biglang umungol mula sa dilim. Rrrrrrrrrhhhhh... Ang hangin tila huminto. At mula sa lilim ng punong-kahoy, may pares ng matang pula ang unti-unting sumilay. Isang aso. Pero hindi ito basta-bastang hayop. Malaki—higit pa sa tao. Maitim na parang gabi. Ang mga ngipin niya'y matatalim, nakalitaw kahit sarado ang bibig. Nanlilisik ang mata. Balahibong tila usok. Halos hindi na siya mukhang buhay. Tumayo si Joel. “Hayop ka, lumapit ka pa—” Hindi pa natatapos ang salita niya, UMALULONG ANG ASO. Pero hindi basta alulong— Parang sigaw ng espiritu na nabuhay dahil sa galit. Isang iglap lang—tumalon siya kay Joel, Sinunggaban. Tinapon. Tinadtad ng kagat. Hindi siya basta pumapatay. Pinapadama niya ang galit. At ako? Hindi ako ginalaw. Tumingin lang siya sa akin. Mata sa mata. At doon ko lang naintindihan… Hindi ako ang pakay niya. Ako'y saksi lang sa kanyang paghihiganti. Pagkatapos, naglaho siya sa dilim. Tahimik. Walang yapak. Walang anino. Parang usok na kinain ng gabi. --- Pagkatapos ko itong ikuwento sa matanda, tahimik lang siyang tumango. At sa pagitan ng malamig na hangin at alingawngaw ng alulong mula sa gubat, ibinulong niya sa akin ang totoong kasaysayan. --- Ang Simula ng Aso “Matagal na ‘yang asong ‘yan,” sabi niya. “Mas matagal pa kaysa sa karamihan sa atin. Pero hindi siya ganyan dati. May pangalan siya noon—si Bantay.” Alaga siya ng isang matandang lalaking kilala sa tawag na Lolo Turing. Tahimik ang matanda. Mabait. Walang pamilya, kundi si Bantay lang. Sila lang dalawa sa gilid ng gubat—araw-araw magkasama. Halos parang mag-ama. Hanggang isang gabi… May tatlong lalaking lasing ang sumalakay. Hinoldap si Lolo Turing. Pinahirapan. Pinatay. At ang pinakamasakit? Nakita ito ni Bantay. Nilabanan niya. Sinubukang ipagtanggol ang amo niya. Pero ginapos siya, sinaktan. Iniwan siyang sugatan, habang sinusunog ang bahay. At kinabukasan, natagpuan siyang buhay… sa tabi ng abo. Pero mula noon, wala nang nakakakita kay Bantay. Sabi ng matatanda, ang puso niyang puno ng katapatan, kinain ng pagkamuhi. At sa tulong ng isang sinaunang espiritu ng kagubatan—isang nilalang ng paghihiganti— naging siya ang aso ng dilim. Hindi siya multo. Hindi rin hayop. Isa na siyang paghihiganti na may ngipin. Tuwing gabi, umiiyak siya—hindi para sa sarili niya, kundi para sa amo niyang napatay. At kapag nakakita siya ng taong marahas, mapang-abuso, nananakit— Lumalabas siya. Tahimik. Mapanuri. At kapag hindi ikaw ang hinahanap niya, makakaligtas ka. Pero kung ikaw ay isang kaluluwa na kahawig ng pumatay sa kanyang amo... Pagbabayaran mo 'yon sa bibig ng halimaw. --- At ako, si Rina, na minsang nakita ang apoy sa kanyang mata— na narinig ang tunog ng lumang sigaw sa kanyang alulong— buhay pa. Pero gabi-gabi, kapag naririnig ko ang “Awoooooo...” mula sa gubat… Hindi ako natatakot. Alam ko lang: may isa na namang kaluluwa ang binisita ng galit ng tapat na aso.