BUROL

Hindi ko na talaga alam kung ano ang mas nakakatakot—yung mamatayan ka ng mahal sa buhay, o yung mga nararamdaman mong hindi mo maipaliwanag habang siya’y nakaburol. Noong 2019, namatay ang lola ko. Sa probinsya siya nakaburol, sa mismong bahay kung saan siya tumira ng mahigit limampung taon. Luma na ang bahay. Yung tipo ng sahig na kahoy na tumutunog bawat hakbang. Mataas ang kisame, may malaking bentilador sa kisame na umiikot ng mabagal. At sa gitna ng sala, nandoon ang puting kabaong ni Lola. Bukás ang takip. Tulad ng nakasanayan sa probinsya, may lamay tuwing gabi. May mga nagkukuwentuhan, nagkakape, may ilan na naglalaro ng baraha. Pero habang tumatagal ang gabi, unti-unti nang nauubos ang tao. Bandang alas-dos ng madaling araw, kami na lang ng pinsan kong si Bryan ang gising. Binabantayan namin ang kabaong. Tahimik lang. Umiihip ang hangin. Tumutunog ang mga dahon ng saging sa labas. Bigla kong napansin—gumalaw ang kurtina sa may bintana, pero sarado ang mga bintana. Sinabi ko kay Bryan, pero sabi niya baka hangin lang. E di tumahimik na lang ako. Pero ilang minuto lang ang lumipas, parang may naamoy akong sunog na kandila. ‘Yung amoy na parang pinatay na. Doon lang sa tapat ng kabaong. Paglingon ko… nakatingin si Lola. Oo. Nakadilat ang mata niya. Hindi siya nakapikit. Pinikit ko agad. Napaatras ako. “Bryan…” sabi ko. “Tingin mo si Lola… nakadilat ba kanina?” Bigla siyang napatayo. Tinignan niya nang maigi. “Parang hindi... ewan… parang hindi ganyan kanina.” Tumakbo kami palabas ng bahay. Tinawag namin ang mga tito at tita namin. Nang bumalik kami sa loob, nakapikit na ulit si Lola. Akala namin guni-guni lang. Pero mula noon, halos lahat ng gabi sa lamay, may kakaibang nangyayari. May naririnig na naglalakad sa second floor kahit walang tao roon. May dumadaan sa likod ng mga tao, pero paglingon mo, wala naman. At ang pinaka hindi ko makakalimutan— Huling gabi ng lamay, pinatay namin lahat ng ilaw para sa dasal ng Pasiyam. Nakaupo lang kami, lahat tahimik, nagdadasal. Maya-maya, may marahang kaluskos mula sa ilalim ng kabaong. Parang may humahaplos sa sahig. Dahan-dahan kong tinignan… may aninong gumagapang mula sa ilalim ng kabaong papunta sa likuran namin. Sumigaw ang isa sa mga tiyahin ko. Biglang binuksan ang mga ilaw. Wala na ang anino. Pero lahat kami, alam naming may nakita kami. Pagkatapos ng libing ni Lola, ilang linggo kaming hindi makatulog ng maayos. Hanggang sa pina-bless ang buong bahay. Saka lang kami unti-unting bumalik sa normal. Pero sa tuwing naaalala ko 'yun, hindi ko mapigilang manginig. Dahil hanggang ngayon, hindi ko pa rin maipaliwanag kung ano talaga ang nakita namin… at kung bakit nagising si Lola sa gitna ng kanyang sariling burol.